راجرز؛ فرمانده‌ای از جنس خشم و هیاهو

نگاهی بر سفر بی‌بازگشت مسافران پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر

نخستین حملۀ موشکی به یک هواپیمای مسافربری، به سوم جولای ۱۹۸۸ میلادی برمی‌گردد. خبرگزاری‌های جهان دربارۀ این ماجرا چنین نوشتند: پرواز شمارۀ ۶۵۵ ایران ایر که در شش‌ونیم مایلی جزیرۀ هنگام در پهنای خلیج در حال حرکت بود، توسط ناو وینسنس با دو موشک (۲MR-SM) سرنگون شد. دریادار ویلیام فوگارتی در گزارشی که به‌عنوان تحقیقات رسمی در خصوص سرنگون کردن پرواز ایران ایر منتشر کرده بود، ضمن حمایت از عملکرد ناخدا راجرز به عنوان ناخدای ناو وینسنس، دلیل اصلی این شلیک را کسب اطلاعات نادرست عنوان کرد.

در آن برهۀ زمانی، ناوهای آمریکایی در آب‌های خلیج حضور فعالی داشتند و درگیری‌های سبکی نیز با قایق‌های تندرو و توپ‌دار ایرانی شکل گرفته بود. فارغ از این مساله، هلیکوپترهای آمریکایی نیز با شلیک هواپیماهای ایرانی مواجه شده بودند و همین امر فضایی نیمه جنگی برای ناو وینسنس ایجاد کرده بود. حرکت هواپیمای مسافربری ایران ایر در هیاهوی درگیری‌های جنگی، موجب شد تا این‌گونه برداشت شود که یک جت جنگی از سوی ایران در حالت تهاجمی به سوی ناو است. این موضوع توسط رادارهای نظارتی موردتأیید قرار گرفت و آن‌ها نیز هویت یک هواپیمای نظامی را فاش می‌کردند. تفسیر ناخدا راجرز از ماجرای سرنگونی هواپیمای مسافربری، احساس مسئولیت در قبال یک شرایط جنگی بود. وی معتقد بود هم تمرکز تیمش بر قایق‌های تندروی ایرانی بود که اطراف ناو را محاصره کرده بودند و فقط در چهار دقیقه از هویت حضور هواپیما مطلع بوده است و چون وظیفه حراست از ناو یو اس‌ اس المر مونت گومری را نیز بر عهده داشتند، بنابراین باید در زمان اندک معقول‌ترین تصمیم را بگیرد.

با وجود اظهارات ناخدا ویلیام سی. راجرز سوم که دومین فرمانده ناو وینسنس بوده، رسانه‌های آمریکایی صحبت‌های وی و همچنین گزارش دریادار فوگارتی را نپذیرفته و تحقیقات مستقلی در این زمینه ادامه پیدا کرد. جان بری و راجر چالرز از نشریۀ نیوزویک، با توجه به امکانات موجود در ناو وینسنس، وقوع اشتباه راداری را تقریباً غیرممکن دانستند. از آنجایی که ناو وینسنس یکی از تنها پنج رزم ناو به‌آب‌انداخته‌شده‌ای بوده که سامانۀ  Aegis را حمل می‌کرد، بنابراین از سیستم مدیریت رزمی یکپارچۀ رایانه‌ای بهره می‌برده و مرکز این سامانه نیز از رادار پیشرفته، دارای ردیابی اتوماتیک چندمنظوره و زمان‌بندی‌شده موسوم به AN/SPY استفاده می‌کرد. بنابراین خطای محاسباتی رادارهای ناو وینسنس پذیرفتی نبوده و این مساله فقط یک نوع سرپوش بر روی اصل ماجرا توسط مقامات آمریکایی است.

واکنش‌های اولیه مسئولین نظامی آمریکا به این واقعه نیز در حمایت از ناخدا راجرز بود. در آن برهه تاریخی، وزارت دفاع آمریکا در اولین واکنش خود بر سیر نزولی فرکانس‌های پرواز هواپیمای ایران ایر اشاره کرده و چنین فرکانس‌هایی را مختص به پروازهای نظامی معرفی کرده بود. بر اساس گزارش‌های وزارت دفاع آمریکا، به دلیل فرکانس‌های نزولی هواپیمای مسافربری، شائبه حمله نظامی به ناو وینسنس بهوجود آمده و ناخدا راجرز در کمترین زمان ممکن منطقی‌ترین تصمیم را گرفته است. البته همین گزارش چند ماه بعد توسط وزارت دفاع آمریکا تکذیب شد. دقیقاً چند ماه بعد از وقوع ماجرا، اذعان به حرکت صعودی هواپیمای مسافربری ایران ایر موجب گردید تا دوباره مساله این حادثه رسانه‌ای شود.

فشارهای روانی، رسانه‌ای به ناخدا راجرز بیشتر ناشی از حضور ناو وینسنس در آب‌های ایران و حرکت‌های تهاجمی این ناو به قایق‌های ایرانی بوده که حتی انتقادات برخی از افسران آمریکایی را نیز در برداشت. در همین راستا دیوید کارلسون، فرمانده ناو یو اس اس سایدز به‌عنوان دومین کشتی که تحت کنترل تاکتیکی راجرز بوده، سرنگونی هواپیمای مسافربری را ناشی از روحیه جنگندگی و پرخاشگری وی دانسته است. کارلسون که از منتقدین راجرز بوده در همان مقطع جولای ۱۹۸۸، نسبت به شلیک ناو به قایق‌های ایرانی اعتراض داشته است. کارلسون معتقد بود که به دلیل هزینه بالای این رزوناو در ابتدا با ناوهای محافظ وابسته به گروه رزمی، شلیک به قایق‌ها کار عقلانی نیست و دلیل این شلیک‌ها توسط راجرز همان روحیه ماجراجویی وی می‌باشد.

مدت‌ها پس از وقوع حادثه، شبکه بی بی سی در مستندی تحت عنوان (یک لاکربی دیگر) از عارضه‌ای روانی تحت عنوان تداعی آموزش پرده برداشت. تداعی آموزش در واقع رفتارهای ناخودآگاهی بوده که افسران در هنگام وقوع چالش یا جنگ  تحت تاثیر آموزش‌های نظامی با آن روبه‌رو می‌شوند. بنا بر همین مستند خدمه ناو وینسنس و فرمانده وی نیز تحت تاثیر همین آموزش‌ها، بلافاصله پس از مشاهده یک هواپیما، به آن شلیک کرده و هیچ گونه راستی‌آزمایی نسبت به وجود هواپیمای نظامی یا مسافربری نداشتند.

یک سال پس از وقوع سرنگونی هواپیمای مسافربری ایرانی، راجرز در ۲۷می۱۹۸۹ مسئولیتش به پایان رسیده و در سال ۱۹۹۰ از جرج بوش پدر به‌خاطر عملکرد فوق‌العاده‌اش نشان لژیون لیاقت را گرفت. رسانه‌های آمریکایی پس از سال‌ها از وقوع ماجرا نسبت به این عملکرد ناخدا راجرز با جرج بوش پدر مصاحبه‌های متفاوتی را انجام داده بودند ولی وی در مصاحبه با نیوزویک تاکید کرد که هرگز به‌خاطر عملکرد ایالات متحده آمریکا عذرخواهی نمی‌کند و کاری به واقعیت ماجرا نخواهد داشت.

شلیک ناو وینسنس موجب کشته شدن ۲۹۰ سرنشین ایرانی هواپیمای ایران ایر گردیده و تصاویر آن‌ها بر روی آب‌های خلیج موجب ایجاد وحشت در میان مردم جهان شد. اتفاقی که فرمانده راجرز یک جمله کلیدی درباره آن گفت: «سنگینی این بار را (حمله به هواپیمای ایرانی) تا پایان عمر بر دوش خواهم کشید.»

منبع: مرکز طوفان: روایت شخصی از تروریسم و تراژدی، ویلیام راجرز (۱۹۹۲)